Erkek cinsiyetini belirleyen Y kromozomunun evrimsel süreçte büyük ölçüde gen kaybettiğine dair bulgular, "erkeklik ortadan kalkabilir mi?” sorusunu bir kez daha kamuoyunun tartışmasına açtı.
ABD merkezli araştırmalar, Y kromozomunun yaklaşık 300 milyon yıllık evrimsel yolculuğunda genetik içeriğinin yüzde 97'sini yitirdiğini ortaya koyuyor. ScienceAlert'te yayımlanan değerlendirmeler, bu dramatik küçülmenin gelecekte Y kromozomunun tamamen ortadan kalkabileceği yönündeki iddiaları yeniden canlandırdı.
Bilim İnsanları Uyarıyor: Panik İçin Erken
Evrimsel biyoloji alanında çalışmalarıyla tanınan Profesör Jenny Graves, Y kromozomu tartışmasının en çok yanlış anlaşılan başlıklardan biri olduğunu vurguluyor. Graves'e göre Y kromozomundaki değişim, erkeklerin yok olacağı anlamına gelmiyor.
Graves, "İnsanların 6 milyon yıl sonra erkeklerin ortadan kalkacağından endişe etmesi bana gerçekçi gelmiyor. İnsanlık olarak önümüzdeki 100 yılı bile garanti altına alabilmiş değiliz” diyerek tartışmaya daha temkinli yaklaşılması gerektiğini savunuyor.
Y Olmadan Erkeklik Mümkün Mü?
Bilimsel örnekler, erkek cinsiyetinin Y kromozomuna mutlak biçimde bağlı olmadığını gösteriyor. Evrimde bunun çok sayıda örneği bulunuyor.
Ellobius adı verilen bazı köstebek türleri, Y kromozomu olmadan yaşamlarını sürdürebiliyor. Bu türlerde cinsiyeti belirleyen genler zamanla başka kromozomlara taşınmış durumda.
Benzer şekilde Tocudaya cinsi kemirgenlerde de Y kromozomu tamamen kaybolmuş ve görevini yeni bir gen devralmış bulunuyor.
Bu örnekler, cinsiyet belirleme sistemlerinin sanılandan çok daha esnek olduğunu ortaya koyuyor.
İki Karşıt Görüş Çarpışıyor
Bilim çevrelerinde Y kromozomunun geleceğine dair iki temel görüş öne çıkıyor:
"Çözülme devam ediyor” görüşü:
Bu yaklaşımı savunanlara göre Y kromozomu giderek küçülüyor ve işlevsiz genlerle dolu bir yapıya dönüşüyor. Zaman içinde bu sürecin kaçınılmaz olarak sona ereceği düşünülüyor.
"Y kromozomu artık stabil” görüşü:
MIT'den genetikçi Jane Hughes ve ekibi ise Y kromozomunun son 25 milyon yılda gen kaybetmediğini savunuyor. Hughes'e göre kromozomda kalan genler hayati öneme sahip ve doğal seçilim bu genlerin kaybolmasına izin vermiyor.
Bu ayrışma, evrimde süreklilik mi yoksa kaçınılmaz değişim mi baskın olacak sorusunu yeniden gündeme taşıyor.
Y Kromozomu Neden Küçüldü?
Araştırmalar, Y kromozomunun geçmişte X kromozomu ile neredeyse aynı yapıya sahip olduğunu ve yaklaşık 800 gen barındırdığını gösteriyor. Ancak cinsiyet belirleme görevini üstlendikten sonra X kromozomu ile gen alışverişi yapma yeteneğini kaybetti. Bu durum, milyonlarca yıl boyunca genetik bilginin azalmasına yol açtı. Günümüzde Y kromozomunda, başlangıçtaki genlerin yalnızca yüzde 3'ü kaldı.
Bilim insanlarına göre bu kayıp düzenli bir hızda gerçekleşmediği için Y kromozomunun ne zaman ya da tamamen yok olup olmayacağına dair kesin bir takvim vermek mümkün değil.
Sonuç: Erkekler Güvende, Kromozom Tartışmalı
Uzmanların ortak görüşü net: Erkeklerin yok olması söz konusu değil. Ancak Y kromozomunun rolü ve yapısı zamanla değişebilir. Doğa, cinsiyet belirleme görevini başka genlere devretme konusunda daha önce defalarca "yaratıcı çözümler” üretmiş durumda.
Bilim dünyası için asıl soru şu: Y kromozomu evrimsel yolculuğunu tamamlıyor mu, yoksa sandığımızdan daha dayanıklı mı? Bu sorunun yanıtı, önümüzdeki yıllarda genetik araştırmaların en merak edilen başlıklarından biri olmaya devam edecek.
(CUMHURİYET)
