Öğrenim hayatına Üsküdar'daki bir Mahalle Mektebi‘nde başladı. Buradan mezun olduktan sonra önce Mekteb-i Ulum-i Edebiye‘de, daha sonra ise Bayezid Rüştiyesi‘nde öğrenim gördü. Bu sırada Arapça ve Farsça dersleri aldı.
Mezuniyetinin ardından Sadaret Mektub-i Kalemi‘nde çalışmaya başladı. Daha sonra Sadrazam Mustafa Reşit Paşa tarafından Mabeyn-i Hümayun‘a atandı. Mustafa Reşit Paşa'nın vefat etmesi üzerine yerine gelen Mehmet Emin Ali Paşa, Ziya Paşa'nın buradaki görevini sonlandırdı ve Atina elçiliğinde görevlendirdi.
Daha sonra sırasıyla Kıbrıs, Amasya ve Canik mutasarrıfı olarak görev yaptı. Yeni Osmanlılar‘ın öncülü olan İttihak-ı Hamiyet Cemiyeti‘nin içinde yer aldı. Muhbir gazetesinde yazan Ziya Paşa, buradaki yazılarından dolayı tekrar Kıbrıs'a atandı. Fakat Kıbrıs'a gitmeyi kabul etmedi ve görevinden istifa etti. Bunun yerine Namık Kemal ile birlikte Paris'e gitti.
Namık Kemal ile birlikte "Hürriyet” adında bir gazete çıkarmaya başladı. Ancak bir süre sonra gazete kapandı. İstanbul'a dönen Ziya Paşa, çeşitli memurluk görevlerinde bulundu. Sırasıyla Suriye, Konya ve Adana valisi olarak görev yaptı. 17 Mayıs 1880 tarihinde Adana'da hayatını kaybetti.
Ziya Paşa'nın edebi kişiliği
Ziya Paşa, Türk edebiyatının en üretken yazarlarından biridir. Şiirlerinde aruz ölçüsünü kullanmıştır. Öte yandan şiirlerinde kullandığı dil oldukça ağırdır.
Ziya Paşa, "Şiir ve İnşa” başlıklı makalesinde Divan Edebiyatı'nı eleştirirken; "Harabat” adlı eserinde tam tersine bu kez Divan Edebiyatı'nı över. Bu durum onun sanat anlayışında bazı çelişkiler yaşadığını göstermektedir.
Fransız İhtilali'nin getirdiği düşüncelerden etkilenen Ziya Paşa'nın şiirlerinde hak, hürriyet ve adalet kavramları öne çıkmaktadır.
Ziya Paşa'nın eserleri
- Zafername: Sadrazam Ali Paşa'yı eleştirmek için yazmıştır. Hiciv tarzında bir eserdir.
- Harabat
- Eş'ar-ı Ziya
- Terci-i Bend
- Terkib-i Bend
- Rüya: Türk edebiyatında röportaj türündeki ilk eser olarak kabul edilir.
- Defter-i Amal
